سید آقا حسین فاضل سانچارکی-معین پیشین نشراتی وزارت اطلاعات و فرهنگ
با درود و سلام به همۀ بزرگان و شحصیت‌هایی که در اتاق تشریف دارند، من یکایک نام ایشان را نمی‌گیرم. از صحبت‌های جناب قانونی کمال استفاده را بردیم و از خوانش زنده‌گی‌نامۀ مارشال محمدقسیم فهیم به فرازها و فرودها و مراحل مختلف زنده‌گی و کارنامۀ مبارزاتی‌شان شرح داده شد. من هم به نوبۀ خود به روح مارشال افغانستان درود می‌فرستم.
من بسیار کوتاه صحبت خواهم کرد، مارشال محمدقسیم فهیم کارنامۀ بسیار درخشانی در عرصۀ جهاد، مقاومت و دولت‌داری داشتند؛ در تمامی این مراحل به عنوان یک ستون پایه و استوانه، بازوی نیرومند و قوی و یک یار و هم‌سنگر نزدیک در کنار قهرمان ملی کشور و پس از آن که رهبری و مدیریت پیش‌‍برد نیروهای مقاومت را به عهده گرفتند تا تشکیل دولت‌های موقت و انتقالی، نقش او بسیار موثر بود که انکارناپذیر است. در زمان مقاومت اول در یکی یا دو جلسۀ از رهبران شورای عالی دفاع و جبهۀ متحد ملی که من افتخار حضور در آن را داشتم، متوجه می‌شدم که تا چه اندازه قهرمان ملی کشور به جناب مارشال صاحب توجه دارد. گاه بحث‌ها و صحبت‌های پیچیده و بغرنج امنیتی و نظامی پیش می‌آمد، قهرمان ملی می‌فرمودند که فهیم‌خان را صدا کنید که فهیم‌خان می‌تواند در این مورد نظر مساعد ارایه کند. از این صحبت‌ها معلوم میشد که یک توجه خاصی دارند و جناب مارشال هم همان تحلیل و ارزیابی دقیق خود را از وضعیت نظامی و سیاسی و امنیتی کشور داشتند.
من در مورد برخی از ویژه‌گی‌ها و خصوصیات جناب مارشال فهیم چند نکته را عرض می‌کنم. از لحاظ ویژه‌گی‌های فردی مارشال محمدقسیم فهیم بصیرت و تیزبینی بسیار ژرفی داشتند؛ مسایل را بسیار دقیق می‌دیدند که از ظاهر حوادث و رویداد گذر می‌کردند و پشت صحنه‌های حوادث را به گونۀ بسیار دقیق تحلیل می‌کردند. اعتماد به نفس بسیار بالایی داشتند یعنی یک نوع احساس میشد که از درون پُر هستند و اتکای به نفس خود و اتکایی به خویشتن دارند و به فهم و درک و تحلیل و ارزیابی خودشان اعتماد کامل داشتند. شخصیت با صلابت داشتند نوع هیمنه و بلند نظری؛ همچنان صراحت لهجه داشتند، هیچ‌گاه تعارف و مجامله و بعضی ظاهرسازی‌ها را بلد نبودند، موقف و موضع خود را با صراحت و عریانی و آشکارا بیان می‌کردند.
او مسلمان معتقد و باورمند بر ارزش‌ها و باورمند به آزادی و استقلال افغانستان بودند. حضورشان در دولت و در جمع به چشم می‌آمد، حس میشد. مارشال افغانستان یک وزنه، ثقل، پایه تاثیرگذار بود. احساس میشد تا زمانی که مارشال فهیم در چارچوب یا ساختار حکومت حضور دارد، یک پایه مهم دولت و حکومت به شمار می‌رفتند. رقیبان اگر نگویم، دشمنان از مارشال افغانستان حساب می‌بردند. ایشان تسلط و سلطۀ بر اوضاع و بر کار خود داشتند. آدم جوان‌مرد و عیار بود؛ بسیار کاکه، رفیق و اهل دوستی و رفاقت بودند.
در عین ویژه‌گی‌های سخت نظامی‌گری و امنیتی که مارشال فهیم داشت، روح لطیف و ذوق و قریحۀ عرفانی و ادبی هم داشتند. با آثار عرفا و متصوفان آشنایی کامل داشتند و گاهی که در کنارشان می‌بودیم اشعاری از مولانا و بسیاری از عرفای حوزۀ خراسان بزرگ را زمزمه می‌کردند و این نشان می‌داد که چقدر دم‌خور هستند و با مسایل عرفانی و تصوفی آشنا هستند.
به هر حال، مارشال محمدقسیم فهیم یک شخصیت بزرگ بود. به یادم می‌آید که در آغاز کمپاین‌های سال 2014 میلادی، فکر می‌کنم تازه چند روزی از آغاز کمپاین‌ها می‌گذشت، روزی ما در دفتر خود بودیم و یکی از دوستان به جناب مارشال فهیم تلفن کردند و بعد به آنها گفتند که سانچارکی هم در کنارم است، صدایش آمد که گفت تلفن را به سانچارکی بدهید. وقتی من تلفن را گرفتم جناب مارشال با همان لحن و صدای گرم و دوستانه و رفیقانۀ خود فرمودند که سانچارکی! این‌بار ما در کنار شما هستیم، این‌بار ما و شما یک‌جا می‌شویم، پاره نمی‌شویم؛ در کنارهم در یک تیم این برنامه را به پیش می‌بریم، چند شوخی و مزاح هم کردند.
در بیست سال دوران جمهوریت ما بسیاری از پایه‌ها و استوانه‌های جهاد و مقاومت افغانستان را در حوادث گوناگون و مشکوک و مرموز از دست دادیم. طالب بهانۀ خوبی بود و بعدها داعش هم به این بهانه یک‌جا شد. رقبای ما متاسفانه با دو تیغۀ یک قیچی یا از ساختار نظام اداری و سیاسی چهره‌های افغانستان حذف می‌کردند یا با تیغۀ ترور این شخصیت‌ها را از صحنۀ افغانستان حذف می‌کردند و ما جز این که فقط مراسم برگزار کنیم و چند سخنرانی آتشین داشته باشیم و یادشان را گرامی داشته باشیم، رها می‌کردیم و به دنبال چانه‌زنی و معاملات خود بودیم که آیا می‌توانیم چوکی جدید به دست آوریم و به ساختار قدرت نزدیک شویم. این متاسفانه داستان و قصۀ تلخ بسیاری از ماها بود که همه مقصر هستیم.
به روان پاک مارشال افغانستان که وجودش غنیمت بزرگ بود و پیش از آن رهبر شهید استاد برهان‌الدین ربانی که چتر کلان جمع و جماعت و جغرافیای ما بود، درود می فرستم. روح‌شان شاد.
این سخنان در برنامۀ ایکس‌اسپیسی به مناسبت دهمین سالیاد رحلت مارشال افغانستان ارایه شده است.